اگر در رابطه با چسب و مواد شیمیایی در زندگی روزمره برخورد داشته باشید، به احتمال قریب به یقین نام مادهای به نام زایلین را شنیدهاید. همانطور که از بحث ما کاملا مشخص است، یکی از کاربردهای زایلین در ساخت چسب است. ما در ادامه این مقاله برای شما همراهان عزیز شیمی فرنو، به معرفی و کاربردهای آن پرداخته و سپس نحوه تهیه این محصول و مزایا و معایب آن را برای شما شرح میدهیم.
زایلین چیست
اگر بخواهیم مختصرا این ماده را به شما دوستان شیمی فرنو، معرفی کنیم درابتدا باید بگوییم که جنس این ماده شیمیایی، به صورت مایع است. این مایع بی رنگ بوده و قابلیت اشتعال دارد. بعضی افراد از آن، به عنوان یک مایع خوشبو با بوی شیرین یاد میکنند.
زایلین با اینکه به عنوان یک ماده طبیعی شناخته میشود اما استخراج آن از طبیعت بسیار سخت بوده و صرفه اقتصادی و زیست محیطی ندارد برای همین بیشتر صنعت گران از خرید زایلین طبیعی و خالص برای محصولات خود، خودداری می کنند.. زایلین طبیعی در نفت و ذغال سنگ وجود دارد و از آتش سوزیهای بزرگ همچون سوختن جنگلها پدید میآید. به همین دلیل ماده استفاده شده در صنعت شیمیایی، زایلین مصنوعی میباشد.
فرمول شیمیایی آن،C8H10 یا به صورت مفصل C6H4(CH3)2، با جرم مولکولی حدود 106 گرم بر مول میباشد. بر اساس نحوه قرار گیری گروه عاملی متیلی، بر حلقه مرکزی بنزن و آرایش شیمیایی آنها ایزومرهای متفاوتی از زایلین به دست میآید. از جمله ایزومرهای مهم این ماده شیمیایی میتوان به متازایلن، پارازایلن و موادی از این دست اشاره کرد.

بعد از توضیح مختصری که درباره چیستی زایلین دادیم، در ادامه با شما همراهان شیمی فرنو از کاربردهای آن سخن خواهیم گفت.
زایلین چه کاربردهایی دارد؟
همانگونه که ازعنوان مقاله کاملا واضح و مبرهن است، از زایلین در تولید چسب نیز استفاده میشود. از آن در صنعت ساخت چسب برای کاهش ویسکوزیته و تولید پلیمرهای مورد نظر آن استفاده میکنند.
به علت ایجاد خاصیت آب گریزی زایلن، برای ساخت لوله های خط انتقال و پوششهای ضدآّب استفاده میکنند.
این ماده را به مقدار کم در موادی مانند بنزین، دود سیگار، سوخت هواپیما و … یافت.
در ادامه کاربردهای بسیار زیاد زایلین، باید به کاربرد آن در دندانپزشکی اشاره کرد، که آزمایشگاه بافت شناسی و کاربرد در پردازش و رنگ آمیزی بافت از جمله این موارد هستند..
نقل از کاربردهای پراستفاده این محصول است. به عنوان مثال شامل شستشوی داخل کامیونهای باری، ریلهای راه آهن، ظرف رنگ قدیمی، ظروف چند وجهی مخازن هواپیما و هزاران نوع دیگر همگی از کاربردهای این محصول شیمیایی مصنوعی یعنی زایلین میباشد.
از زایلین در آزمایشگاههایی که از یخ خشک استفاده میکنند، به عنوان خنک کننده ظروف واکنش و حلال حذف کننده روغن های اضافی بهره میبرند.
از دیگر کابردهای آن میتوان به باز کردن لولههایی که با پارافین گرفته اند و محصولاتی که برای از بین بردن و حل کردن جرم گوش یا همان ماده سرومن گوش استفاده میشوند، اشاره کرد.
از ایزومرهای آن در ساخت بطری های نوشیدنی، علیالخصوص نوشیدنیهای گازدار استفاده میشود. علت استفاده آن در این صنعت سبکی و درعین حال مقاوم بودن در برابر گاز و خورده شدن و خاصیت سدکنندگی قوی در برابر کربن دی اکسید را دارد.
درآفت کشها، اسپریها و در جنگ جهانی در ترکیب گاز اشک آور، رنگها و لاک و ماژیک نیز از آن استفاده میشده است.

مزایا و معایب استفاده از زایلین
شیمی فرنو در ادامه این مقاله از مزایا و معایب بهره بری از زایلین خواهد گفت. زایلن مانند تمامی مواد موجود روی زمین، علیالخصوص مواد شیمیایی دارای مزایا و معایب است.
از مزیتهای دیگر زایلین میتوان به این موضوع اشاره کرد که این ماده بر خلاف اکثریت مواد شیمیایی دیگر در دسته مواد سرطانزا طبقه بندی نمیشود.
انسان بیشترین جایی که در معرض این ماده شیمیایی یعنی زایلین قرار میگیرد، تاسیسات و صنایع شیمیایی است که در آنها از این ماده بهره میبرند. همانطور که در ویژگیهای زایلین به آن اشاره کردیم این یک ماده اشتعالزا است. بنابراین باید از مواردی که ممکن است باعث ایجاد حریق شود، دور باشد و تهویه خاص برای آن در نظر گرفته شود.
برای بعضی از افراد میتواند حساسیت ایجاد کند. در موارد دیگر، در مواجهه های طولانی مدت و در مواجهه با غلظت بالای این مواد، از راه استنشاقی و پوستی و بلع و … ، میتواند سلامتی انسان را به صورت درگیری های مزمن و طولانی مدت و یا حاد به خطر بیندازد.
البته باید اشاره کرد که این مورد بسته به سیستم ایمنی هر فرد و مقدار و غلظت و زمان مواجهه با ماده متفاوت است. از جمله مشکلاتی که میتواند با توجه به شرایط ایجاد کند التهابات پوستی، سرفه و ادم ریوی، سرگیجه، حالت تهوع و عواملی از این دست مشکلات میباشد.
زایلین یک ماده سرطان زا نیست. به این موضوع قبلا هم اشاره کردیم، اما باید بدانید ماده ای است که سیستم عصبی انسان را کند کرده و وی را از حالت طبیعی خارج میسازد.
دوستان و همراهان عزیز شیمی فرنو، تا اینجای کار با مزایا و معایب زایلن هم آشنا شدیم. قبل از ورود به بحث تهیه زایلین باید متذکر شویم که حتما نکات ایمنی را در قبال معایب آن رعایت فرمایید.
نحوه تهیه زایلین
چند روش برای استخراج و تولید زایلن وجود دارد که به صورت مختصر به آنها اشاره میکنیم. یکی از راه های به دست آوردن آن، هنگامی است که در فرایند ساخت سوخت کک، در هنگام کربنه شدن ذغال سنگ با اصلاح کاتالیزوری است.
در روش دیگر با استفاده از فرایند Totaray میتوان زایلین و مخلوطهایش را تولید کرد. روش اصلی این فرایند بر اساس تسهیم نامتناسب تولوئن است. این فرایند دارای دو بخش اصلی راکتور ثایت و جدا سازی محصولات است که در این فرایند ابتدا مواد را به دمای عملیاتی مورد نظر میرسانند.
در ادامه با روش هایی تبادل گاز و دما انجام میشود و با استفاده از کاتالیستهای مدرن در این فرایند وزن مولکولی و ترکیب درصد مواد نیز تنظیم شده و در نهایت محصول مورد نظر جداسازی شده و تحویل میشود.
سخن پایانی
دراین مقاله به همراهی شما عزیزان شیمی فرنو به معرفی دومین آروماتیک پرکاربرد در دنیا، یعنی زایلین پرداختیم. این مایع اشتعال زای مصنوعی با کاربردهای فراوانی که در صنایع مختلف داشت، یکی از مهم ترین مواد کشف شده توسط بشر است. این ماده در اکثر صنایع کاربرد دارد از صنعت هواپیمایی گرفته تا دندانپزشکی و شستشو و ساخت چسب، که دلیل اصلی آن هم به علت کاهش ویسکوزیته می باشد. البته لازم به ذکر است باید به عوارض این ماده مانند حساسیت و التهابات و کندی سیستم عصبی توجه داشته باشیم و از خود در برابر این موارد محافظت کنیم.